MARDİN DEMİRCİLERİ (Hıddéd/Hıddéddín)

MARDİN DEMİRCİLERİ (Hıddéd/Hıddéddín)

1.cadde alt tarafında ki kasaplar çarşısından inip demirciler çarşısına (sokul-il hıdéddîn) tarafına geldiğinizde çekiç ve minfah(hava püskürtme vantilatörü) sesini işitirdiniz. Bir kaç adım sonrası yanık kelle kokusu burnunuzda tüterdi. O zaman demirciler mekanında olduğunuza kanaat getirirdiniz.

Demirciler mesleği, diğer meslek sektörleri gibi Mardin’in önemli sektörlerindendi. Demircilik mesleğini icra edenler, şehrin demircilik ile ilgili bütün işlerini yaparlardı.
“Demir doğrama işleri”,
“kapı-pencere”,
“korkuluk”,
“çivi yapımı”,
“taht yapımı (yazın avlularda serilen)”,
“çocuk beşikleri”,
“abukumaş”,
“seble (merkepler ve katırlar üzerinde su taşımak için konulan demir yapılar)”,
“hayvan nalları”,
“kapı menteşeleri”,
“kapı kilitleri”,
“kapı tokmakları”,
“saban(çift sürmek için hayvanlara takılan aletler)”,
“su testi demir altlıkları” vs gibi aletleri üretirlerdi.

Kol gücüne ve çalışmaya dayanan bir meslek dalıdır demircilik. Bu sebeple her demir ustasının elleri çekiç vurmaktan nasırlı olduğunu görürdünüz.

Demirciler, kırık-çıkık, incinmeler, bel ağrıları, kaburga çatlakları gibi hastalıklara iyi gelen “melcémé” (ağrı/yakı bantları) yaparlardı.
Melcéméyí (Yakı bandını); asfalt ve çekem çekirdeğinin (misket büyüklüğünde) bir arada dövülüp sıcak ateşte eritilerek beyaz bir bez parçası üzerinde serilerek kurtulduktan sonra kullanıma hazır hale getirilirdi.

Bu yakı bandı (Melcéméyí) kırık, çıkık veya ağrıyan yere yapıştırılır ve 10/15 günlük bekleme süresinden sonra çıkarılırdı. Acının giderildiği, kırıkların düzeldiği tecrübe ile de sabitti. Tabi önceden kırıklar için alçı kullanılmadığından kırıklara bakan “Beyt il Kôseli” ailesi bu yakı bandını (Melcéméyí) tavsiye ederdi. Ve kırıklar bu şekilde tedavi edilirdi. Halen Mardin’de Şemsettin Artukoğlu demirci ustası hemşerimiz bu “melcéméyí” yapmaktadır.

Demircilerin başka yaptıkları işte “şávit rùs“ yani kuzu kellelerin yakılmasıydı.
Canı, kelle paça yemeği çeken Mardinli hemşerilerimiz kasaptan aldıkları; kuzu, koyun kelle ve ayaklarını demirci ustalara getirirdi. Demirci ustalarda demir şişe geçirdikleri kelleleri sıcak kön’ün üstünde geçirerek hayvanın tüylerinin yakılmasını sağlardı. Daha sonra da bıçakla kelleleri temizler, pişirilecek hale getirirlerdi.

Sok-ul hıdéddin’den geçildiği zaman çoğu vakit bu kelle yanık kokusu da gelmesi bu sebepleydi.

Kuyu kovasının ipi kopup, kovanın kuyuya düştüğünde ebukùmeş ile bu kova kuyudan çıkarılırdı.
Ebukùmeş’i demir ustaları yapardı. Mardin'de son ebukùmeş üreticisi, Ermeni kökenli Mehmet Emin ustaydı.
Demirci mesleğini icra eden ustalar; “körük”,
“minfah” (el veya elektrik gücüyle çalışan hava püskürtme vantilatörü),
“örs” (sında’en)
“gez” (demiri kesen makas), “çekiç”,
“balyoz”,
”testere” gibi aletler kullanılarlardı.
Demircilikte en zor iş perçinleme işiydi.

Tarlalarda, bağ-bahçe işlerinde kullanılan “sábánlar” kırıldığında, çiftçiler ve köylüler soluğu direk Mardin sok-ıl hıddédíin’de alırlardı. Hayvan sırtında getirdikleri sábánlarını onarıp tamir ettikten sonra, hayvan sırtında yükleyip tekrar köylerine, bağ-bahçelerine işlerine geri dönüp çalışmalarına devam ederlerdi. Tarım’da makinalaşma ile de bu durum da ortadan kalktığından maalesef demircilik mesleği eski önemini yitirdi.

Alüminyum doğrama, PVC kapı, pencere işi ortaya çıktığından beri demircilik sektörü de eski önemini yitirdi ve unutulmaya yüz tutan mesleklerden oldu.
Daha önce Mardin sok-ıl hıddédín’de yüzlerce meslek erbabı bu meslekten geçimini temin ederken şimdilerde beş altı esnaf günlük ufak işleri yaparak geçimlerini sağlamaya çalışıyor.

“Her çekici sallayan, demirci olmaz” deyimi Mardinin, Mardinlilerin özdeyişidir. Bu söz; beceriyi, yeteneği, tecrübeyi, aklı, birikimi ifade etmek için kullanılırdı.
Mardinli demir ustaları bu ağır madene; şekil şemal verirken, birikim, tecrübe , yetenek ve hünerlerini ortaya koyarlardı. Bu birikimin, tecrübenin ifade edilmesi için her çekiç sallayanın demirci ustası olamayacağını ifade etmişler.

Mardinli demir/demirci ustalarımız;
-Hacı Beşir Olğaç (40 yıl demirciler odası başkanlığı yapmış-Hayatta-)
-Hacı Hasan Hakimoğlu (Rahmetli)(Beytil Hakim)
-Mehmet Ali Havuzoğlu (Beyt Sértabib-Beytil Satór)
-Kenan Havuzoğlu (Beytil Satór)
-A.Halim Çağret (Ammo Hílò Básál)
-Ömer Canbeyoğlu /Imár Azze
(Béyt Azze)-Rahmetli-
-Ermeni Cercis Varvara
-Rahmetli Enis Amca
-Hacı Imhammet Abo Nayır (Béyt Nérmící)
-Hacı Hıdır Nayır
-Beşir Nayır
-Zeki Nayır
-İbrahim Nayır
-Engin Nayır
-A.Kadir Gökbalık (Ásî/Kanun ustası)
-Ahmet Şidim (Béyt Îl-dîp)
-Feyzullah Şidim
-Halil (Béytil Hél)
-Ahmet Alkış
-Mehmet Emin (il-Ávár)
-Mehmet Asker (Beyt Askere)
-Hüseyin Asker
-Faraç Asker
-Selahattin Babat
-Beşir Atıl (Cango)
-Abdülkadir Altinok (Beytil Míslim)
-Tahir Daye
-Suphi Daye
-Şemsettin Artukoğlu (Şémis il híddét)
-Ahmet Güneroğlu (Béytil Hù)
-Kemal Güneroğlu
-Cemal Güneroğlu
-Suphi İyem (Anahtarcı/Demirci-Rahmetli-)
-A.Kadir İyem (Béytil íşhéş)
-Şeyhmus Uzuner
-Faysal Uzuner
-Şeyhmus Görgülü
-A.Kadir Atay
-İzzi Nenno
-İdris (Süryani)
-Mehmet Kan
-A.Kadir Kan
-Ahmet Akbacı
-İsmail Akbacı
-Veysi Oralı (Beyt Bıtte)
-Mehmet Kalya (Béytil Mécnùn)
-Cemil Kalya (Cemil Mecnun)
-Faraç Güldiken (Hamal Cevdo’nın kardeşi)
-Emin il Ermeni
-Hacı İsmail Hazırbaba (Anahtarcı/Demirci)-Rahmetli-
-Hacı Nezir Hazırbaba
-A.Rahman Çekecek (Hacı Ruh’o)
-Mecit Üreni
-Zeyni Üreni
-A.Kerim Üreni
-Zeyni Oralı
-Şeyhmus Süva (Béyt Nîé)
-Mahmut Süva
-Ahmet Çekli
-Hıdır Barak (Beyt Séferò)
-A.Rahman Ceviz (Beytil Cûzení Rahmetli)
-Nezir Ceviz
-Hacı Hüseyin Ceviz
-Ethem Ceviz
-Sedat Ceviz
-Mehmet Ceviz
-Hüseyin Ceviz
-Hacı Adnan Erken
-Faraç (Béyt Askere)
-Zülfikar Uyası
-İbrahim (Báğdûnez)
-Ahmet Şekli
-Hıdır Karaoğlu (Beyt Hammò Réş)
-Halil Yalaz
-Mehmet Emin Ağma
-İbrahim Bağcı
-İbrahim Atmaca
-Ömer Atmaca (Imar Zédé)
-Ferhan Erken
-Mehmet Atik (Imhammet Doç-Beytil Mühtedi)
-Hıdır Yalaz
-Ömer Olğaç
-Mehmet Emin Olğaç
-Erdal Olğaç (Mevcut Demirciler Odası Başkanı)
-Bilal Olğaç
-Fırat Olğaç
-Nurullah Olğaç
-A.Kadir Çabukoğlu
-Nezir Çabukoğlu
-Süleyman Uçaroğlu (Beytil Fíré)
-Fikri Üstüner (Ammo Fiko)
-Hıdır Cayit (Rahmetli Sandalyeci)
-Metin Aras
-Mehmet Baday
-Ahmet Paşaoğlu
-Mehmet Daye (Beytil Kış)
-Şeyhmus Daye
-Abdulvahap (Vehbo)ıl hıdded
-Faysal Gökbalık
-Kemal Barbaros (Beytil Imgásle)
-Cevat Barbaros
-Hayrettin Barbaros
-Aziz Baraj
-A.Kadir Baraj

Vefat eden Mardinli demirci hemşerilerimize Allah’tan rahmet, hayatta olanlara ve halen bu mesleği icra eden kardeşlerimize, amcalarımıza da sağlık, sıhhat,
afiyet ve başarılar diliyoruz.
Bu yazının hazırlanmasında bize desteği olan: Erdal Olğaç (Mevcut Demirciler Odası Başkanı), A.Kadir Gökbalık (Ásî/Kanun ustası) ve Ahmet Şidim (Béyt Îl-dîp) kardeşlerimize teşekkür ediyorum.

Eklemeyi unuttuğumuz demirci ustası veya kalfa hemşerilerimiz varsa isim soy isimleri lakaplarıyla birlikte yorumlar kısmına eklenmesini, ayrıca demircilerle ilgili aktarılacak anektod, fotoğraf veya öykü varsa da bunun da yorumlar kısmına yazılmasını rica ederim.

27/07/2020
Av. Mehmet Beşir Ayanoğlu