10 ülkeyi kapsayan belgesel serinin çekimine Budapeşte ve Viyana`da başlandı
TRT BELGESEL KANALI`nın daha önce hazırlayıp yayınladığı `Uzaktaki Dostlar` adlı beş bölümlük serinin ardından, şimdi de 10 ülkeyi kapsayacak olan yeni bir seriye başlandı.
Prodüktör İsmail Elden, yönetmen Sacit Şahin, program danışmanı ve sunucu İlhan Karaçay tarafından hazırlanan `Uzaktaki Dostlar` adlı belgeselin, gerek yurtiçi ve gerekse yurtdışındaki yurttaşlarımız tarafından çok beğenilmesi ve yayınların tekrarlanması için yoğun istek gelmesi üzerine harekete geçen TRT BELGESEL KANALI, Osmanlı izlerini takip etmek için bu kez 10 ülkede çalışmalar yapacak.
Osmanlı-Türk-İslam medeniyetinin küresel izlerini ve etkilerini ortaya serecek olan bu programlar, Macaristan, Avusturya, Almanya, Hollanda, Belçika, Fransa, İtalya, İspanya, Rusya, Afganistan, Çin ve Moğolistan`da çekilecek.
İsterseniz, önce `Uzaktaki Dostlar` adlı beş bölümlük programlarda hangi konulara yer verildiğini bir hatırlayalım:
Hollanda’daki bir köye neden ‘Türkiye’ adının verildiğini, Belçika’daki bir köy halkının her yıl neden Türk festivali yaparak Türkler gibi yaşadığını, İtalya’da bir köy halkının da aynı şekilde her yıl Türk Festivali düzenleyip Türkler gibi yaşadıklarını, Fransa’da pek çok yere Osmanville, Turqueville. Turquestein ve Turkheim adlarının verildiğini, İspanya’da Sax kasabasında her yıl düzenlenen festivalin en büyük ve görkemli grubunun İspanyol Türkler olduğunu, Corpanse de Turcos adlı bu grubun 1920’de Atatürk’ün istiklal savaşı galibiyetine sempati duyan İspanyollar tarafından kurulduğunu ve o günden bu güne muhteşem bir binada yerleşmiş olduklarını gittik, gördük ve yaşadık.
Avrupa’da gördüklerimiz sadece ‘Turkiye’ ve ‘Turquestein’ gibi tabelalardan ibaret değildi tabii…
Fransa’nın Caen kentindeki ‘Passage Du Grand Turc’ isimli bir pasaj avlusunun duvarında, tam 6 metre büyüklüğünde iki Osmanlı figürünün 5 asırdır nasıl silinmediğini ve buraya gelen ziyaretçilerin bu muhteşem figürleri hala hayranlıkla nasıl izlediklerini de gördük.
Avrupa’daki Türkiye ve Türk izleri tabii ki bunlarla sınırlı değil.
Son olarak gittiğimiz İspanya’da her yıl şubat ayının başında yapılan bir Türk Festivali var. Valencia bölgesindeki Sax kasabasında yapılan bu festivalin neden yapıldığı hakkındaki gerçekler de çok ilginç. Bu festivalin 400 yıl önceki nedeni, Hıristiyanlar’ın Müslümanlar’a karşı elde ettikleri galibiyete dayanıyor. Festivalin nefret ve intikam kokan havası, 300 yıl sonra 1920 yılında birden bire değişiyor.
Daha önceki kutlamalarda, Hıristiyanlar’ın Müslümanları çok kanlı bir şekilde mağlup etme sahneleri ağırlıklı iken, 1920 yılında, Atatürk’ün Anadolu’da elde ettiği zaferlere gıpta ile bakan bir grup İspanyol, bu festivale, ‘Comparsa de Turcos’, yani Türk Grubu adlı bir ekip ile katılma kararı almış. O yıldan bu yana da festivalin kin ve intikam kokan havası, dostluk ve sevgiye dönüşmüş.
10 ülkeyi kapsayacak olan İZLER programının ilk çekimleri Macaristan ve Viyana`da yapıldı. Fotoğrafta soldan sağa kameraman Orhan Aybertürk, prodüktör İsmail Elden, işadamı ve fahri konsolos Osman Şahbaz, danışman ve sunucu İlhan Karaçay, yönetmen Sacit Şahin ve kameraman Mehmet Türkoğlu görülüyor
Prodüktör İsmail Elden, yönetmen Sacit Şahin ve program danışmanı ve sunucu İlhan Karaçay tarafından hazırlanacak olan İZLER programı, Türkiye’nin yeni dönemde küresel etkisi olan bir devlet olma isteğini destekleyen bir içerikle düşünülmüştür. Konular bir araya geldiğinde Osmanlı-Türk ve İslam medeniyetinin küresel izlerini ve etkilerini ortaya çıkarmaktadır. Mesela Bizde 19. Yüzyılda batı kültürünün etkisinin artmaya başladığı bilinirken, 17 ve 18. Yüzyılda batıda özellikle Fransa’da başlayan güçlü bir Osmanlı kültürü etkisi pek bilinmemektedir. O yıllarda saraylarda bile kadınlar Osmanlı kıyafeti giymeye başlamıştı. Bunun bir çok tabloda açık örnekleri vardır. Bu akıma `Turquerie`demekteydiler. Bunun izleyiciler tarafından bilinmesi yeniden bir Türk modasına geçilebileceğinin de ihtimalini ortaya koyar.
Yapım biçimi: Her program 4 konu ve ek bilgiler içerecektir. Her bölümde farklı ülkelerden etki bırakan konular yan yana gelecektir. Örneğin Fransa’dan Toulouse kentini Barbaros’un nasıl ve niçin 6 ay yönettiği ve oradaki bugün hala ayakta olan kilisenin o dönemde cami olarak kullanıldığı işlendikten hemen sonra Çin’e geçilecek ve 2. Abdülhamit’in Pekin’de yaptırdığı üniversite verilecektir. Orada bugün Çin kökenli Müslümanların hala kuran eğitimi almak için kullandıkları üniversite tanıtıldıktan sonra, Saray konserlerinin aranan sanatçısı Alman piyanist Grosser’in İstanbul aşkı ve orada geçirdiği 35 yıl anlatılacak, oradan Afganistan’a geçilip, Mevlana’nın TİKA tarafından restore edilen evini ve Asya’dan Anadolu’ya uzanan gönül erleri yolculuğunu anlatacağız. Bu yolculuk bugün ABD’de en çok okunan düşünür olan Mevlana’yı dünyaya takdim etmişti. Böylece her programda ülkemizin uluslar arası etkinliği geçmiş zamanın izinden giderek aktarılacak, Dışarıda yaşayan yurttaşlarımızın içinde yaşadığı ortamda fark etmediği kendi değerleri hatırlatılacaktır. Ayrıca işlenen konu etrafında olan bazı ek bilgiler çarpıcı yazı ve grafiklerle 45 saniyede konular arası geçişler için değerlendirilecek ve farklı etkiler yaratılacaktır.
Her programda Osmanlı ile ilgilenen ve hizmet eden bir ünlü batılı kişilik tanıtılacaktır. Grosser dışında, Çanakkale cephesi 5. Ordu komutanı Liman von Sanders ve kızı Doris Mayr, Anadolu fotoğrafçısı ve İstanbul Üniversitesi öğretim üyesi Albert Gabriel,Kanuni dönemi gözlemcilerinden Busbeck, lale devri ressamı Jean Baptiste van Mour, DTCF Sinoloji Bölümü kurucusu büyük tarihçi Eberhard gibi…
Her ülkede birden fazla konu vardır. Bunlar bir defada çekilecek montaj sırasında birbirinden ayrılacaktır. Seçilen konular daha önce ya hiç işlenmemiş ya da yeterince vurgulanmamış fakat bir araya geldiğinde kültür mirasımızı ve uluslar arası etkimizi öne çıkaran bir içeriğe sahiptir.
İşlenecek konular aşağıdadır.
Program danışmanı ve sunucu İlhan Karaçay Estargon Kalesi önünde.
Macaristan`daki Estargon Kalesi`nin bu görüntüsü, Tuna Nehri`nin Slovakya yakasından çekilmiştir
1- İki yılda bir Macaristan’ın Bugaç kentinde düzenlenen ve 2012 yılında iki yüz binden fazla insanın katıldığı Turan festivali. Festivale Türklerin yaşadığı tüm bölgelerden (Türkiye dahil) katılım gerçekleşmektedir.
2- Sekeller… Kuzeyden gelen özel bir Türk halkı… Hala Romanya ve Macaristan’da yaşamaktadırlar. Katolik Hıristiyandırlar. Ayrıca bugünkü Macaristan’da bir bölge Kumanların adını taşımaktadır.
3- Budin’de geriye kalanlar. Budin’deki yüzlerce Türk eserinden bir kaçı geriye kalmış. Osmanlı Avrupa politikasında Budin’in önemi neydi? Karşısındaki Peşte ile farkı neydi… Budin ele geçmeden yıllarca önce Macaristan kralı neden Fatih’e dayanışma için özel ilgi gösteriyordu?
4- Gül Baba’nın Türbesi ve Balkan Müslümanlığındaki önemi. Galatasaray’la bağı…
5- İki Viyana kuşatmasının günümüze kalan izleri. Müzedeki objeler ve günlük hayatta hala devam eden izler... Sadece bu savaş için ordu hareket halindeyken yapılan büyük köprü.
6- Karlofça antlaşmasının yapıldığı yer ve antlaşmanın önemi.
7- 16. Yüzyılda Osmanlı- Habsburg rekabetinin Avrupa siyasetine yansıması. Sadece burada değil belki daha fazla Fransa Hollanda ve İspanya’da yansımaları olan bir konudur. Bu konu işlenirken diğer ülkelerdeki durumda ele alınacak. Örneğin kapitülasyonların ilk kez Fransa’ya verilmesinde bu küresel rekabetin izleri vardır. Kanuni Fransa’yı Habsburglar karşısında güçlendirmek için bugün ABD’nin Ürdün’e yaptığı gibi bazı ayrıcalıklar tanımıştı.
1- Schwetzingen Camii, Almanya`nın ilk camisi… Schwetzingen Sarayı bahçesinde bulunan caminin ilk kısmı 1776-1793 yılları arasında sarayın Türk Bahçesi bölümünde iki minareli olarak inşa edilmişti.
2- Dresten’deki tütün fabrikası… Burası bir memluk camii formunda inşa edildi. Şimdi farklı maksatla hala kullanılmaktadır. Buranın ilk açılışında işçiler Osmanlı Türkiye’sinden getirildi. Aynı zamanda uzmanlar da getirilerek Almanya’ya ilk işçi ve beyin göçü başladı. Almanya’da yaşayan Türkler bu binayı alıp cami yapmak istiyorlar. Yenice marka eski Türk sigaraları ilk olarak burada yapılmıştı.
3- Goethe’nin ataları olan Zoltan sülalesi… Sülalenin Türk olduğu ve sultan isminin Zoltan olarak soyadı haline geldiği ve günümüzde de hala yaşayan Zoltan soyadlı kişilerin var olduğu bilinmektedir.
4- Anna Grosser Rilke… Avrupa saraylarında krallara konser veren büyük piyanist, ömrünün 35 yılını İstanbul’da geçirdi ve 2. Abdulhamid’in huzurunda konserler verdi. İstanbul aşığı olan Rilke’nin öyküsü…
5- Çanakkale cephesi 5. Ordu komutanı Liman von Sanders ve kızı Doris Mayr’in Demokrat Parti dönemine uzanan ilginç öyküsü…
1- Azinora adasında 8,5 ay geçiren Türk esirler. Ruslar tarafından esir edildiler. Japonlara verildiler, Japonlar esirleri gemiyle Türkiye’ye gönderdi.
Birinci Dünya Savaşı`ndan dolayı Ege’de alıkonuldular. 8,5 ay gemide bekletildikten sonra Azinora adasına getirildiler. Esir edildikten 4 yıl sonra sağ kalanlar yurtlarına döndüler.
2- Otranto seferinden kalanlar.
3- Napoli’de turistlerin çok rağbet ettiği Türk mağarası ve leventlere dayanan öyküsü.
4- Sicilya’da İslam’ın 150 yılı…
5- Ceneviz ve Venedik’teki Osmanlı izleri. Türk hanı, Venedik festivalinin açılışında anılan Türk gösterisi... Osmanlı ticari mallarının Avrupa’ya nakledildiği yerler ve hikayesi. 17. Yüzyıl tablolarında Venedik sokaklarında görülen Türk tüccarlar.
6- Leonardo Da Vinci’nin tasarladığı Galata köprüsünün öyküsü ve İstanbul belediyesinin onu gerçekleştirme girişimi.
7- İtalya’da Roma’ya 200 km uzaklıkta 13. Yüzyılda 80 yıl Müslümanlar tarafından yönetilmiş kent ve ilginç öyküsü.
1- Sultan Cem için yaptırılan Türk turistlerin bilmediği Zizim kulesi ve Cem’in Fransa yılları. Orada kalan maiyetinin bugün hala yaşayan ardılları. Zizim Cem Sultanın Fransızlarca kullanılan adıdır. Kule bugün müze olarak faaliyet göstermektedir.
2- Attila’nın otağı. Sn. Dizier yakınlarında bu bölgede Attila aylarca kamp kurmuştu. Yakın zamanlarda keşfedilen yer, kültür turizmi çerçevesinde ziyaret edilmekte fakat Türkler tarafından pek bilinmemektedir.
3- Barbaros Hayrettin Paşa komutasındaki Türk donanmasının 6 ay kaldığı Toulon. Orada bu süre zarfında bugün hala kullanılan bir kilise camiye çevrilmişti ve Toulon’u 6 ay Barbaros yönetmişti.
4- Jöntürkler’in Paris’i… Jöntürkler’in Paris’te yaşadığı mekanları ve hayatlarını kitaplaştıran yazar eşliğinde Paris sokakları ve mekanlar.
5- Bir Türkiye fotoğrafçısı Albert Gabriel… Hayatının büyük bir kısmını Türkiye’de geçiren ve İstanbul Üniversitesinde öğretim üyeliği yapan Türk dostu Gabriel’in ölümünden sonra evi müze hainle getirildi. Müzede Türkiye’de kaldığı sürede çektiği fotoğraflar ve diğer eserler yer almaktadır.
6- İzmir ve İstanbul’da birkaç kuşak yaşamış Levantenlerin torunları ve aileden kalanlar.
1- Pekin’de Abdülhamit Üniversitesi. Abdülhamit Han tarafından yaptırılan camii ve üniversite… Bugün Çinli Müslüman Dunganlar tarafından İslami eğitim merkezi olarak hala kullanılmaktadır.
2- İpek yolunu hala yaşatan son Pazar. Kaşgar pazarı… Kaşgar pazarı geçmişten çıkıp gelmiş kadar eskiyi hatırlatmaktadır. Kalabalıklığı canlılığı ve satılan malları ile İpek Yolu pazarlarının nasıl olduğu hakkında iyi bir fikir vermektedir.
3- Türk dilinin bugüne ulaşmasında en büyük hizmeti veren iki aydın ve türbesi: Kaşgarlı Mahmut ve Balasagunlu Yusuf…
4- Eski dünyanın birbiriyle ilişkisinde çok önemli bir yer tutan yeşim taşı ve yeşim taşı yolu…
5- Çin piramitleri etrafında oluşturulan efsaneler ve gerçekliği… Çin hükümetiyle ilişkide olan Ege Üniversitesi Arkeoloji bölümü bu piramitlerin üçünde çekim yapmamız için aracı olmuştur.
1- Servantes’in Türklere esir düşmesi ve öyküsü… Don Kişot’ta bu öykünün izleri…
2- Gırnata’nın düşüşü ve İspanyol Müslümanlarının bir kısmının Yahudilerle birlikte Türkiye’ye getirilip Balat’a yerleştirilmesinin öyküsü. Balat’ın bir yakasına Müslümanlar, diğer yakasına Yahudiler yerleştirilmişti. 2. Beyazıt onlar için İspanyollar kendi değerlerini bize kaptırdı demiştir.
3- Tarık Bin Ziyad İspanya’ya neden geçti? İspanya Müslümanlığının başlangıcı… Bu ilginç bir öyküdür. Aslında Müslümanlar İspanya’daki yerel güçlerin iç çekişmesi sırasında oradakiler tarafından davet edilmiş fakat orada doğan iktidar boşluğunun giderilmesi için bu geçiş kalıcı bir yönetime dönüşmüştür. Böylece İslam aydınlanmasının Avrupa ayağı vücut bulmuştur.
4- İki aydının üzerinden Kurtuba’da evrensel bilim ve tasavvuf: Müslüman İbni Arabi ve Yahudi İbni Meymun. Bu iki düşünür birbirleriyle fikir alışverişinde bulunurdu. Ayrıca İbni Meymun Arapça eserler de yazdı. Yine İbni Rüşd onlarla aynı dönemde yaşadı. İslam’ın İspanya’daki altın çağının bu düşünürler üzerinden tarifi.
5- Gırnata’da günümüze kadar korunan İslam Mahallesi Elbayzin. Elhamra’yla karşılıklı hala bakışmaktadırlar. Son yıllarda kuzey Afrika’dan bazı geri dönüşler yaşanmaktadır. Şu anda Gırnata’da kent merkezinde Kuzey Afrikalıların oluşturduğu bir mahalle ortaya çıkmıştır .
1- Hollanda’da 400 yıl müzesi ve öyküsü.
2- Hollanda Levantenlerinin devam eden nesilleri üzerinden Türk Avrupa ticaretinin öyküsü…
3- Hollanda’da tamamen yerli kökenli kişilerden oluşan Türk Sanat Müziği gurubu ve öyküsü…
4- Türk Hollanda resmi ilişkilerinden de eskiye dayanan lalenin Hollanda’ya götürülüşü Busbeck’in İstanbul günleri ve bu götürülüşün 400 yılını anmak için bir atlı arabayla yeniden yapılan İstanbul-Amsterdam seyahati.
5- Belçika’da Barış Manço müzesi ve Belçika günleri… Orada yaşayan vatandaşların müzeyi yaşatma çabaları. Barış Manço’nun Belçika’da yaşadığı ve ölümsüz eserlerinin bir çoğunu bestelediği ev ve eşyalar Belçika Türklerinin girişimleriyle satın alındı.
6- Haçlı seferlerini başlatan Prens Billion ve seferin başlangıç yeri olan ve heykelinin bulunduğu nokta.
7- Abdulhamit’in Abdulaziz’le birlikte yaptığı Belçika seyahatinin yaşayan izleri…
8- Lale devri ressamı Jean Baptiste van Mour
9- Hollanda’da unutulan ve orada vefat eden büyükelçimizin öyküsü…
10- Hoorn’daki kahve evi…
1- Eski Türk eserlerinin kalbi Ermitaj müzesi… Bu müzede Göktürk devri dahil Orta Asya Türk eserlerinin en önemlileri sergilenmektedir. Eski Türk tarihi için vazgeçilmez bir öneme sahiptir.
2- Kazan’da bir mahzun prenses. Son Türk prensesi Süyünbike’nin öyküsü. Süyünbike kulesi. Prensesin Rus işgali dolayısıyla bu kuleden atlayarak intihar ettiği söylencesi hala anlatılmaktadır.
3- Diyanet İşlerinin yeniden yaptırdığı Kazan Kul Şerif camii ve Kul Şerif’in hala halk tarafından anlatılan öyküsü. Kul Şerif sokak çarpışmalarına katılarak camiin yakınlarında şehit düşmüştür.
4- Başkırdistan Türklerin ilk yerleşim yeri mi? Son zamanlarda Türklerin Orta Asya’ya Urallardan gittiği görüşü yaygınlık kazanmaya başladı. Bu görüşün Türkiye’deki savunucusu Doç. Dr. Osman Karatay ile Başkırdistan’ın özel yeri işlenecek.
5- 16. Yüzyıla kadar süren önce Altınorda İmparatorluğunun Moskova yakınlarında kurduğu kale. Devamında Kazan Hanlığı da düzenli vergi toplamak için bu kaleyi kullanmıştı.
1- Belh: Asya tarihinin en önemli kentlerinden biri olan efsanevi Belh bugün Mezar-ı şerif ve Şıbırgan arasında kalmış, çok küçük bir yerleşim yeri. Kentte kısmen yıkılmış çok önemli tarihi medreseler, hala geleneksel olarak kurulan ve civar yerleşim yerlerinden gelenlerle kalabalıklaşan Belh pazarı ve TİKA tarafından restore edilmiş Mevlana’nın doğduğu ev dikkat çekmekte. Belh kısa tarihiyle bugünü arasındaki zıtlık ele alınalarak işlenecek.
2- Herat: Herat Türk dilinin büyük şairi Alişir Nevai’nin kentidir. Aynı zamanda Şahruh’un başkentidir. Herat 1402’den Fatih’in zamanına kadar Osmanlı devletinin bağlılık bildirdiği başkenttir.
3- Şıbırgan: Şıbırgan TİKA’nın yoğun faaliyetlerinin olduğu ve nüfusu Özbek ve Türkmenlerden oluşan önemli bir merkezdir. Burada sürekli faaliyet gösteren TİKA’ya bağlı bir birim vardır. Türkiye’nin yaptığı hastane okul ve diğer faaliyetleri koordine etmektedir.
1- OTAK projesi kapsamında Ege Üniversitesi ve TİKA işbirliğiyle sürdürülen kazılar ve sonuçları. Bu kazılarda Bilge Kağan’ın mezarına ulaşılmış ve değerli Türk eserleri bulunmuştur. Bu eserler Moğolistan’da sergilenmektedir. Son yıllarda yapılan kazıların sonuçları Avrasya’da Türklerin bilinenden çok daha eski tarihlerde hareketlendiğini göstermektedir. Bu kazılarda bulunanlarla Erzurum kazılarında çıkan eserlerin karşılaştırılması çok ilginç sonuçlar doğurmaktadır.
2- Moğolistan’da 2012’de Kazak arkeologlar tarafından bulunan yeni Kağan mezarı. Bu mezarda bulunanlar Türk tarihi ve kültürüne yeni bir yön verecek kadar önemlidir. Duvar resimleri ve bunların yorumlanmasıyla Türklerde kutsal hayvanlar, ejder motifi ve Grifon (her hayvandan bir parça bulunan efsanevi yaratık) kültürünün yaygınlığı yeni boyutlarıyla ele alınmaktadır.
ARTUKLU HABER AJANSI
İLHAN KARAÇAY ÖZEL HABERİ
