NELER İCAT OLDU NELER BOZULDU
Akıl almaz bir hızla gelişmekte olan teknoloji;
yaşantımıza her geçen gün değişik yenilikler ekleyerek, yaşamı daha kolaylaştırıcı hale getirmeyi sürdürüyor.
Yapay zekadan bile bahsedilir duruma gelindiğinde ;
her gün yeni bir icat
yeni bir yenilik,
yaşantımızı pratikte daha anlamlı kılıyor gibi görünüyor olsa da ;
aynı teknolojinin bir yanımıza zarar verdiğinin,
bazı güzellikleri yok ettiğinin,
bazı değerlerimizi alıp götürdüğünün farkında bile değiliz.
Bu kayıplarımızın neler olduğunu daha iyi anlayabilmek için ; Köroğlu'nun meşhur
"Tüfek icat oldu,
mertlik bozuldu"
güzellemesinden hareketle,
hangi icatın neleri bozduğunu irdelememiz gerekecek.
Teknolojik harikalardan cep telefonu mesala :
CEP TELEFONU İCAT OLDU
SAYGI-SEVGİ BOZULDU
Büyüklü küçüklü herkesin elinden düşürmediği cep telefonuna oluşan aşırı bağımlılık ;
* örfümüzün vazgeçilmezlerinden dost-akraba ziyaretlerinin anlamını yitirdi. Elden düşmeyen telefonlar nedeniyle kimsenin kimseyle sohbet etme şansı kalmadı,
* telefonu karıştırma tutkusu, camideki vaizin vaazını dinlemenin bile önünde,
* dolmuşta-otobüste yetmezmiş gibi, yolda yürürken bile gözler telefonda,
Kahvenin ,
MAKİNASI İCAT OLDU
KIRK YIL HATIRI BOZULDU
Teknolojinin bize hediye ettiği pratik makinelerde pişirilip, değişik isimlerle ikram edilmekte olan kahveler ;
* evde kavurma ve her evin demirbaşı olan bronzdan yapılmış el değirmeniyle öğütme kültürünü,
* soğuk suda kaynatılmış ve bugün birer antika olarak saklanan fincanlarda ikram edilen bol köpüklüsünü unutturdu.
* bir fincanına 150-200 lirayı öder duruma gelen, 40 yıllık hatırını anmaz oldu.
MARKET İCAT OLDU
BAKKAL AMCA YOK OLDU
Her kentin hemen hemen her sokak başında var olup denetimden uzak, sözde ucuz diye dilediği fiyatla satış yapan, adeta kredi kartı tuzağı olan zincir marketler ;
* "babamın selamı var" demenin yeterli olduğu, * dilediğimizi deftere yazdırma rahatlığıyla para ödemeden alabildiğimiz,
* mahallede oturanları tek tek tanıyan,
* postacının bile adres sorduğu "bakkal amcaları" bitirdi.
ŞOK DONDURMA İCAT OLDU
KAYMAKLI DONDURMA BOZULDU
Bizlere yaz-kış dondurma yeme avantajı sağlayan teknolojik gelişmelerle, olması gereken süt ve salep dışında ne oldukları bilinmeyen çeşitli katkı maddeleriyle üretilip cicili-bicili külah ve paketleriyle satışa sunulan sözde dondurmalar da ;
* Ammo Tevfik Amber, Ammo Emin, Ammo Haşim'in saatlerce el emeği verip dükkanlarında sattığı hilesiz hurdasız dondurmaları,
* Hıdır Safné, Sekın ve adını hatırlayamadığım birkaç kişinin aynı özenle hazırlayıp okul önlerinde ve mahalle aralarında "kaymaklıııı dondurma" diye bağırıp bir topunu 10 kuruşa
sattığı "kaymaklı dondurma" hikayesini bitirdi.
ORG VE BATERİ İCAT OLDU
IŞŞÉK BOZULDU,
LEYLİ BOZULDU,
REYHANİ BOZULDU
Çok sesli müziğin birer enstrümanı olan org ve baterinin büyük bir talihsizlik sonucu Mardin müziğine dahil edilmesi de büyük olumsuzluk yarattı.
Bağlamanın bile yer almadığı, sadece keman, kanun, ud, cümbüş ve ritm saz olarak tef ve darbuka ile Mardin divanı, saba, hicaz, uşşak, ıraki, mansuri ve malayya gibi makam ve usullerle icra edilen Mardin müziğine, kolayına kaçınarak org ve baterinin dahil edilmesinin olumsuzlukları yaşanmakta.
Başlı başına bir kültür mirası olan Leyli geleneğinin unutulup, omuzlara puşu atmak suretiyle, çiğköfte leğenin arkasına geçilerek Urfa'ya özgü olan Sıra Gecesi adı altında yapılmaya çalışılan, Mardin müziği adına tamamen talihsizliktir.
Org eşliğinde icra edilen müzikle Reyhani diye ne olduğu belirsiz figürlerle acayip hoplama zıplamalar olur ancak.
Mardin müziğinde yeri olmayan enstrümanlara yer verilmesinin devamı halinde ;
birer antika olarak kenara bırakılmış el kahve değirmeni, kahve fincanları, dondurma imal dibbiyesi, duvar halısı gibi ;
eldeki kanun, keman, ud ve cümbüşler de birer antika olarak saklanır.
Reyhani diye hop-hop altın top oynamaya devam edilmesi durumunda da rahmetliler ;
Cevdet il paşa (Gözü)
Halil il esvet (Özden)
Mıho il futbolcu (Gökçeoğlu)
Cemé (Cemil Yücesoy) yattıkları yerde bile rahatsız olur.
KIYMA İCAT OLDU
ECİN BOZULDU
Değişik lezzeti ve değişik aromasıyla yerel tabirle ecin diye bilinen çiğköfteye sahip olan bir kentin ;
Urfa ve Adıyaman'ın bir türlü paylaşamadığı bol acılı ve salçalı çiğköfteyi gündeminde tutması gibi bir acayiplik düşünemiyorum.
Kesinlikle kıyma makinesiyle çekilmiş etin kullanılmadığı ecinde, eskiden her evin mutfağında eksik olmayan ferşé adı verilmiş et dövme taşı üzerinde özel tokmakla saatlerce dövülüp sinirlerinden temizlenmiş tamamen yağsız et kullanılır. Sadece gızbara ve kuru soğanın katıldığı ince simit bulgurla yapılmış ecin, özellikle Ramazan aylarının iftar sofralarından eksik olmaz.
Kültür mirası niteliğinde olup, et dövme şansını yitirmiş ecini tekrar sofralara kazandırma çalışmalarının başlatılması gerek.
SEMİH HOCAOĞLU-MARDİN